Çözümün maliyeti 25 milyar Euro’yu aşacak deniliyor…
Bu konu sanki de imzaların atılacağı gün nakit 25 milyar Euro’ya ihtiyaç duyulacağı şeklinde algılanıyor. Bu çok yanlıştır. Sanki de çözümün zorluğunu ön plana çıkarmak ve dolayısı ile insanların bilinçaltında çözümsüzlüğün daha makbul olduğu şeklinde bir düşüncenin oluşmasını sağlamak için konu abartılıyor.
Söz konusu tahmini maliyet yeni kamu yapılarının oluşumu da dahil toplam maliyet olarak ifade ediliyor. Bir kısmı yeni kurulacak devlet yapılarından kaynaklanırken büyük bir kısmı ise toprak ve mülkiyetle alakalıdır. Telaffuz edilen miktar ilk anda yüksek gibi görünse de bugünkü koşullarla kıyaslandığında gerek insan haklarına saygı gerekse ekonomik ve mali sürdürülebilirlik bakımından çözümün getirileri dikkate alındığında kesinlikle başa çıkılabilir bir durum olarak değerlendirilmelidir. Bir başka deyişle, “25 milyar Euro’yu nereden bulacağız?” kaygısıyla insan haklarının ihlal edildiği ve üstelik Kıbrıslı Türklerin bilhassa mali açıdan sonsuza kadar dışa bağımlı bir yaşam süreceği koşulların devamını tercih edecek bir durumda değiliz.
Çözüm için nereden finansman sağlanabilir?
Kıbrıs’ın kendi iç kaynaklarıyla bu finansmanı karşılaması imkânsızdır. Bugün artık basit gibi görünen kamu yatırımlarında dahi dış finansman ihtiyacı belirleyici olmaktadır. Dolayısı ile başta çözümü destekleyen ülkeler olmak üzere IMF gibi uluslararası kuruluşların desteği şarttır. Belki ABD gibi ülkeler hibe şeklinde de bir miktar destekte bulunabilir ancak uluslararası alandaki kredi desteği ilişkilerinde uygulanan temel ilkeler burada da geçerli olacaktır. Çok uzun vadeli ve çok düşük faizli kredi desteği en gerçekçi çözüm gibi geliyor bana.
Uzun vadeli düşündüğümüzde ise kredilerin geri dönüşü için finansmanın büyük bir kısmı Kıbrıs’ın çözümle artacak gelirleri ile sağlanacaktır.
Birincisi, unutmamak gerekir ki bu kaynak Kıbrıs’ta kullanılacaktır. Yani adada birileri bu harcamalardan gelir elde edecek ve günün sonunda bu harcamalar devlet katında da bir gelir yaratacaktır!
İkincisi, örneğin çözüm halinde enerji gelirlerinden oluşacak fon uzun vadede bu finansman ihtiyacına katkı sağlayabilir. İsrail – Türkiye yakınlaşması ile İsrail gazının çözüm olmadan da Türkiye üzerinden Avrupa’ya satılabileceği üzerinde duruluyor. Demek ki Kıbrıslıların kısa sürede bir karar üretmesi gerekiyor. Ya Kıbrıs sorununu çözeceğiz ve Kıbrıs gazını da denkleme sokarak bölgedeki enerji oyunundan pay almak için proaktif olacağız ya da bölgede yaşanan gelişmelerin dışında kalacağız.
Üçüncüsü, çözüm sonrasında milli gelirde yaşanacak artışın devlet gelirlerine yansımaları da göz önünde tutulmalıdır. Bilimsel raporlara göre Kıbrıs’ın GSMH’sı çözümden sonraki ilk beş yılda 2 milyar Euro, ilk 10 yılda 5 milyar Euro ve ilk 20 yılda ise 10 milyar Euro artacaktır. Bu koşullarda devlet gelirlerinde yaşanacak artışın da yine bir fon oluşturmak suretiyle bir kısmının çözümün finansmanına katkı amacıyla değerlendirilebileceğini düşünüyorum.
Dördüncüsü, tüm bu kaynaklar bilhassa tazminatlara ilişkin finansmanı tamamen devletin üstleneceği veya garanti edeceği bir yapıya göre planlanmalıdır ancak bu yaklaşım son kullanıcıların hiçbir biçimde elini taşın altına koymayacağı koşulları bize dayatmamalıdır. Bir başka deyişle, yeni koşullarda uluslararası yasallık kazanırken veya kamunun diğer kalkınma hamlelerinin etkisiyle mülklerde oluşabilecek değer artışları üzerinden vergilendirme de finansman yönteminin bir bacağı olarak değerlendirilebilir.
Çözümün en önemli bacaklarından biri mülkiyet…
Burada en çetrefil konu sanırım ilk söz hakkı meselesidir. Rumlar meseleyi insan hakları açısından ele alıyor. Biz buna saygı duyuyoruz. Aynı zamanda iki bölgelilik, kuzeyde Kıbrıslı Türklerin çoğunluğu gibi hassasiyetlerimiz var. İlk söz hakkının esas mal sahibinde olacağı ama aynı zamanda bizim hassasiyetlerimiz ışığında birtakım somut kriterlere bağlı bir iade mekanizmasının oluşturulması gerekiyor. Uygulamada bu kriterlere bağlı olarak çok büyük oranda son kullanıcı konumundakilerin mağdur olmayacağı bir sonuca ulaşılacak. Hayatta olan az sayıdaki esas mal sahibinin ilk söz hakkını kullanabileceği bir durum çıkacak ortaya.
Nihayetinde iki lider konuyu görüşmeye devam ediyor. İyi niyetle çalışmaları halinde her iki tarafın da ehveni şer olarak kabul edeceği bir mekanizma çıkacak ortaya. Zaten bu konuda bir uzlaşıya varılabilirse tünelin ucunda ışık belirecek ve çözüm süreci bir anda ivme kazanacak.
İadenin yaratacağı sıkıntılara toplum hazır mı?
Toplumun bu konuda elinde çok büyük bir güç var. Varılacak uzlaşıyı onaylamak kadar reddetmek de demokratik bir hak olarak toplumumuzun elinde olacak. Referandum oylamasında bu hak kullanılacak. İade konusunda bizim hassasiyetlerimizi de karşılayacak kriterler oluşturulabilirse halkımız bunu onaylayacak. Henüz bu kriterler netleşmeden toplumu bu konuda huzursuz etmenin bir manası yoktur. Çözüm karşıtları konunun hassasiyetinden yararlanmaya çalışsa da kriterler somutlaştıktan sonra halkımızın en doğru kararı vereceğini düşünüyorum. Konunun şimdiden siyasete malzeme edilmesini doğru bulmuyorum.
Üçüncü tarafların rolü ve enerji treni…
Şimdiye kadar hep üçüncü tarafların kendi çıkarları ile çözümü örtüştürüp Kıbrıslıları çözüm için pozitif yönde motive etmeleri üzerinde duruluyordu. Gelinen aşamada enerji alanında yaşanabilecek gelişmeler Kıbrıslıları farklı şekilde motive ediyor. Birtakım yeni olası fırsatlardan yararlanabilmek için şimdi bizim üçüncü taraflarla konuşup onları işbirliğine zorlamamız gerekiyor. Enerjide treni kaçırma ihtimalimiz var. Bu bağlamda üçüncü taraflar sadece enerji güvenliği ile ilgili kaygılanabilirler ki bu konuda çözümsüzlük koşullarında da kaygılarını giderme olasılıkları yüksektir. Çözümle enerji güvenliğine ilişkin tüm kaygılar ortadan kalkar ama daha önemlisi biz de oyunun parçası oluruz.
Birikim Özgür 